Krajobraz tu rzeźbił lodowiec. To on 12 tys. lat temu pozostawił swój ślad w postaci niezliczonych pagórków i dolin, które wypełniła woda, tworząc malownicze jeziora. Wzgórza porosły lasy (dziś przeważnie bory sosnowe), dopełniając piękna, które cieszy oko i raduje duszę.
Dlaczego Kaszuby są takie piękne? Urocza legenda tak to wyjaśnia: Gdy Pan Bóg stworzył świat, wszyscy aniołowie bardzo się cieszyli, tylko jeden stał smutny i nic nie mówił. A był to anioł Kaszubów. Wtedy Pan Bóg zapytał: - Dlaczego jesteś taki smutny aniele? A on odrzekł: - Jakże nie mam być smutny Boże, gdy cały świat taki piękny stworzyłeś, tylko Kaszuby zostawiłeś takie biedne – piasek na nich, nic więcej. Pan Bóg przyjrzał się na Kaszuby i rzekł: - Masz rację, masz się czym martwić, ale zajrzę do skrzyni, czy tam jeszcze cos jest. Anioł podniósł wieko i aż krzyknął z radości:- Tak są tu jeszcze jeziora, stawy, lasy i gór jest trochę, kawał niebieskiego morza tu jest i tez trochę dobrej ziemi. Pan Bóg się uśmiechnął i rzekł:- Chwyć teraz aniele tę skrzynię i wysyp wszystko, co w niej jest twoim Kaszubom. Anioł zrobił tak, jak Pan Bóg kazał. I dlatego Kaszuby są takie piękne.
Geolodzy, mówiąc o krajobrazie gminy wyróżniają moreny czołowe na północ od doliny Słupi, aż po wieś Borek, na wschodzie w osi jezior: Gowidlińskiego i Węgorzyno oraz na północno – wschodnich jej obszarach, aż do Mściszewic. Urozmaicają ukształtowanie terenu moreny denne i jeziorne oraz doliny rzeczne – wspomnianej Słupi i Suchej.
Wszędzie tu pięknie. Aby się o tym przekonać można wybrać się na przejażdżkę jedną z wielu dróg. Pojedźmy leśną szosą do Zdunowic. Warto udać się malowniczą drogą wzdłuż jeziora, wśród lasów na Ostrów – Mausz. Wzgórza i pagórki porośnięte lasem będziemy podziwiać jadąc przez Kistowo do Borka lub kierując się z Sulęczyna na Kołodzieje. To wybrane z wielu możliwości.
Kamieni na Kaszubach dostatek. Podziw budzą głazy narzutowe. Takie np. można zobaczyć, choć trzeba dobrze poszukać tego miejsca, na tzw. „Głazowniku”, 1 km na zachód od Mściszewic. Ten „cyrk lodowcowy” jest częściowo objęty ochroną jako rezerwat geologiczny.
Na terenie gminy leży część Gowidlińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu ze wzgórzami morenowymi i równinami sandrowymi.
JEZIORA
Ma gmina Sulęczyno ponad 4 0 różnej wielkości zbiorników wodnych, z których 27 jest zakwalifikowanych jako jeziora.
Jez. Gowidlińskie, w południowej swej części znajduje się w granicach gminy. Ma powierzchnię 392,9 ha i urozmaiconą linię brzegową (o długości ponad 21 km) z licznymi półwyspami i zatokami. Długie na 7 km jezioro jest doskonałym miejscem do uprawiania sportów wodnych. Brzeg bywa trudno dostępny – są liczne stromizny, w wielu odcinkach jest porośnięty lasem. Jest to malownicza okolica. Wody otaczają częściowo zalesione wzgórza morenowe.
Podobnie jak jez. Gowidlińskie, jez. Mausz położone na południowy zachód od Sulęczyna (3 km), należy do największych na obszarze Szwajcarii Kaszubskiej. Powierzchnia jego wód wynosi 469,7 ha, a długość urozmaiconej linii brzegowej (półwyspy, zatoki) ponad 19 km. Rozciąga się na długości prawie 7 km.
Maksymalna jego głębokość to 45 m, a więc na jeziorze raj znajdą nie tylko żeglarze i kajakarze, ale także płetwonurkowie. W jego wody, od strony południowej wcina się półwysep Ostrów – Mausz. Niezawodnie w przeszłości była to wyspa. W języku staropolskim ostrów oznacza właściwie wyspę.
Trzecim co do wielkości jeziorem w gminie jest jez. Węgorzyno, które rozciąga się na długości 3 km od Sulęczyna do Augustowa. Nazwę swą wzięło od występującego tu niegdyś wielkiej obfitości węgorza.
Warto przejść się brzegami innych jezior: Warleńskiego, Chojnickiego, Moczydła, Pręgorzyna, Stacinka. Warto zajrzeć nad Jez. Sumińskie, Ostrowickie, Guścierz Mały i Guścierz Duży. Zwiedzając cmentarzysko kurhanowe w Węsiorach, popatrzmy na krajobraz nad jez. Długim.
Nie tylko żeglarze, kajakarze, czy amatorzy nurkowania znajdą tu doskonałe warunki. Wędkarze tez nie powinni narzekać.
W dużych jeziora przeważa sielawa, ukleja i sieja, złowić tam można tez płoć, okonia i szczupaka. W jeziorach z dobrze wykształconą warstwą szuwarów (np. jez. Skrzynka, Trzebocińskie) pływa lin, szczupak oraz karaś. W zbiornikach większych (jez. Sumino, Suminko, Węgorzyno) dominującym gatunkiem jest leszcz, ale występuje też lin, płoć, wzdręga, krąp, ukleja, okoń, węgorz i jazgarz.
RZEKI
Słupia ma swe źródła w okolicach Sierakowskiej Huty w gminie Sierakowice. Na obszar gminy Sulęczyno wpływa w pobliżu miejscowości Karłowo. Płynie na południe przez jeziora: Pręgorzyno, Skrzynka, Trzebocińskie, Gowidlińskie i Węgorzyno. Miedzy tymi ostatnimi dwoma jeziorami płynie spokojnie dnem niewielkiej doliny, meandrując wśród łąk. Jej koryto, miejscami jest dość płytkie. Rzeka ma 4-5 metrów szerokości. W Sulęczynie Słupia skręca na zachód i opuszcza gminę w okolicy Nowego Pola. Za jez. Węgorzyno zmienia się i płynie wartko. Średni spadek wzrasta do ok. 10 %. Za Urzędem Gminy w Sulęczynie miejscami przypomina górski potok. Warto tam zajrzeć.
Dla kajakarzy rzeka w górnym biegu jest dość trudna, ponieważ napotkają po drodze dużą liczbę drzew i kładek, w płytszych miejscach muszą uważać na podwodne głazy. Natrafią też na bystrzyny. Koło nieczynnego młyna w Amalce, w Suleczynie przy wypływie z jez. Węgorzyno oraz przy kamiennym mostku, 500 m za urzędem gminy czeka ich przenoszenie kajaków.
Jest w gminie Sulęczyno też inny ciek wodny. Z wytopisk w gminie Stężyca wypływa rzeczka Sucha i kończy swój bieg w jez. Guścierz Duży.
W LASACH I NAD WODAMI
Dostatek borówek, jagód, jeżyn i grzybów. W sosnowych borach w południowej części gminy i w Dąbrowach na morenach spotkać można sarny, rzadziej jelenie. Nietrudno natknąć się na dzika, lisa, zająca, czy wiewiórkę.
Z występujących w gminie Sulęczyno ssaków o ziemnowodnym trybie życia wymienić trzeba piżmaka oraz wydrę.
Gdy spojrzymy w górę możemy dojrzeć dzięcioła dużego, sójkę, bogatkę, sosnówkę, czubatkę, strzyżyka, drozda śpiewaka, słowika szarego, sikorkę.
W nadwodnych szuwarach spotkać można czaplę siwą, a na śródleśnych torfowiskach zdarza się i żuraw. Po jeziorach pływają perkozy i łabędzie.
Bociany też znalazły tu przyjazne środowisko. Młodzież z gimnazjum w Sulęczynie, pod kierunkiem nauczycielki biologii, od kilku lat uczestniczy w Programie Edukacyjnym „Bocian”. Uczniowie naliczyli w gminie 19 gniazd, do których w 2004 roku przyleciały 23 bociany – 8 gniazd chwilowo jest niezamieszkanych.
POMNIKI PRZYRODY
W samym Sulęczynie znajdziemy kilka drzew, uznanych za pomniki przyrody. Przy plebanii rośnie 130- letni buk pospolity. Ma 17 m wysokości i obwód 2,86 m. W czasie pożaru plebani w kwietniu 2002 r. uszkodzone zostało ok. 20% korony drzewa.
Materiały z folderu "Gmina Sulęczyno" Wydanego w ramach realizacji projektu: Ścieżka przyrodniczo - dydaktyczna "Brzegiem jeziora Węgorzyno" sfinansowanego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Nadleśnictwo Lipusz i Gminę Sulęczyno
